Demografie

Demografie en migratie

 

De Afdeling Onderzoek, Informatie en Statistiek (OIS) van de gemeente Amsterdam houdt veel cijfers over Amsterdam bij, vaak in nauwe samenwerking met het nationale Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Wij zullen hier veel gebruik van maken en danken het OIS voor de goede samenwerking.

 

De cijfers over het aantal mensen dat zich jaarlijks in Amsterdam vestigt en de stad verlaat zijn om heel veel redenen interessant.

Want een groeiende stad of een krimpende stad maakt nogal wat uit.

En wie zijn dan die mensen die de stad inkomen en verlaten?

Zijn de nieuwkomers grotendeels arme mensen en de stadsverlaters grotendeels rijker, zoals in de jaren ‘70 en ‘80 van de vorige eeuw?

Of komen vooral meer bemiddelde mensen de stad in en vertrekken de armen (“suburbanisatie van de armoede”) of vertrekken juist de middengroepen uit de stad?

Komen mensen als single de stad in en gaan ze er als koppel weer uit; zoals in de (negatieve) verhalen over de “uitstroom van gezinnen” of de (positieve) verhalen over de stad als emancipatiemachine.

 

Demografische cijfers en dan vooral vergelijkingen tussen verschillende jaren kunnen hier licht op werpen en tot beter inzicht in stedelijke ontwikkelingen leiden.

 

In dit onderzoek richten we ons vooral op cijfers over de bevolkingsaantallen: hoeveel mensen komen de stad in; waar komen ze vandaan; waar gaan ze in de stad wonen; hoe oud zijn ze; hoeveel gaan de stad uit; waar naartoe; hoe oud, etc.

Maar ook op cijfers over wat de nieuwkomers doen: de ontwikkeling van het aantal (binnen- en buitenlandse) studenten, aantallen werknemers in de economische sectoren, deelname aan het sociale en culturele leven (voor zover hierover cijfers voorhanden zijn).

 

Omdat niet alleen de nieuwkomers geconfronteerd worden met het sorteermechanisme van de stad, maar ook de jeugd die in Amsterdam opgroeit, zullen we ook cijfers over de positie van de Amsterdamse jeugd (thuiswonen, kansen op de arbeidsmarkt, e.d.) presenteren.

 

Voor dit onderzoek zijn cijfers over migratie het belangrijkste, immers alleen door de instroom en uitstroom van bewoners kan het sorteermechanisme van de stad functioneren. Als niemand de stad binnenkomt of verlaat vindt er ook geen (uit-) sortering plaats.

Waarbij naast de cijfers over migratie, ook de cijfers van de Amsterdamse jeugd van 18 jaar en ouder van belang zijn voor het begrijpen van de sorteermachine.. Net als de nieuwkomers gaan zij zelfstandig deelnemen aan de economie, de arbeidsmarkt, het stedelijk leven, het hoger onderwijs en kunnen zij woonruimte gaan zoeken.

 

Cijfers zijn niet de werkelijkheid

Op vele manieren kunnen cijfers geen goede weergave van de werkelijkheid geven.

De werkelijkheid is altijd gecompliceerder, kent meerdere aspecten en dimensies die niet altijd in cijfers te vatten zijn.

Cijfers worden gemeten aan de hand van criteria; die criteria zijn altijd een uitsnede uit de werkelijkheid, een stuk werkgelijkheid. Enkele voorbeelden:

• We hanteren in dit onderzoek de gegevens voor de gemeente Amsterdam. In werkelijkheid functioneert zowel de economie (inclusief arbeidsmarkt) als de woningmarkt voor een groot deel op regionaal niveau. Desalniettemin is kennis van de ontwikkelingen in het centrum van de regio Amsterdam in veel opzichten nuttig.

• Arbeidsmigranten die korter dan 4 maanden in Amsterdam wonen kunnen zich hier niet inschrijven. Anders dan Rotterdam en Den Haag kent Amsterdam geen grote aantallen “Polen pensions” maar ook hier wonen grote (?) aantallen Oost-Europeanen gezamenlijk in koopwoningen en vrije sector huurwoningen in Nieuw West en elders. In de statistieken zullen we ze echter niet vinden.

• De studenten en medewerkers van de UvA, VU en HvA zullen niet allen in Amsterdam wonen. Toch zullen wij de ontwikkelingen van het aantal studenten en medewerkers aan deze instellingen als een van de belangrijke factoren in de druk op de woningmarkt en daarmee de (on-) toegankelijkheid van Amsterdam gebruiken.

• Statushouders, vluchtelingen die een verblijfstatus hebben gekregen, zullen niet zichtbaar zijn in de instroomcijfers van nieuwkomers in Amsterdam. Omdat Amsterdam geen AZC meer heeft, kunnen vluchtelingen zich hier niet vestigen en zullen zij, als zij zich als statushouder hier vestigen, altijd afkomstig zijn uit een AZC elders in Nederland, dus als onderdeel van de binnenlandse instroom geregistreerd worden. Alleen door de ontwikkeling van het aantal mensen met bijv. een Syrische nationaliteit, is min of meer te achterhalen hoeveel statushouders Amsterdam in een bepaald jaar opneemt.

• Mensen zonder documenten, zogenaamde “illegalen” zullen natuurlijk niet in de inwonersstatistieken voorkomen. Elke grote stad heeft een omvangrijke groep ongedocumenteerden; volgens o.a. Saskia Sassen draait de economie van Global Cities hier voor een deel zelfs op omdat de middengroepen anders de noodzakelijke domestic services niet kunnen betalen. (zie bijv. haar boek Expulsion). In Amsterdam zou het, volgens sommige bronnen (bron noemen) gaan om zo’n 40-50.000 personen, dus ongeveer 5% van de bevolking. Zij zouden m.n. werkzaam zijn in de horeca en de ‘domestich services’.

 

Cijfers lopen achter

Daarnaast haalt de actualiteit demografische cijfers steeds in; zeker in onzekere tijden als de huidige met corona, klimaatcrises, wooncrises, oorlogsdreiging, etc. kan de situatie (en daarmee de cijfers) snel veranderen.

- Het sterk terugvallen van de instroom van nieuwkomers in Amsterdam in het eerste coronajaar 2020 en de enorme groei van het aantal nieuwkomers in Amsterdam in het tweede coronajaar 2021 is een voorbeeld van snelle, extreme veranderingen

Ook door interne IT problemen, personele problemen bij de Basis Registratie Personen (het vroegere bevolkingsregister) en dergelijke kunnen cijfers achterlopen.

 

Definities

Om goed te kunnen meten heb je goede definities en criteria nodig.

Het land waar een buitenlandse nieuwkomer vandaan komt is niet altijd hetzelfde als de nationaliteit van de nieuwkomer. Zo zijn veel nieuwkomers met de Indiase nationaliteit, die zich in Amsterdam vestigen, afkomstig uit Londen.

En wanneer is iemand nog “migrant’? Als een van de ouders in het buitenland is geboren, is meestal de definitie. Dit is an groot belang bij de ruwe indeling Nederlander – Niet Westerse migrant – Westerse migrant die veel gebruikt wordt.

 

En hoe ga je om met een dubbele nationaliteit? De meeste Amsterdammers met een Turkse of Marokkaanse achtergrond hebben ook de nationaliteit van die landen, simpel omdat je daar praktisch geen afstand van kan doen. Vaak hebben ze, zeker bij de 3e generatie en daarna, ook de Nederlandse nationaliteit. Het is dus van groot belang te weten hoe nationaliteit wordt gemeten.

 

Rond de begrippen buitenlandse migrant, arbeidsmigrant, kennismigrant en expat is de verwarring vaak niet te overzien. Het is heel normaal dat in een krantenbericht de begrippen door elkaar heen gebruikt worden als synoniemen. Terwijl een dag later dezelfde krant schrijft over ‘arbeidsmigranten’ als de groep buitenlandse werknemers die zich niet in kan schrijven omdat ze formeel steeds korter dan vier maanden ergens zouden wonen.

Wij zullen in dit onderzoek aangeven wat voor definitie wij voor deze begrippen hanteren en dat ook steeds zoveel mogelijk vermelden.